Nederland Leest gaat dit jaar over het thema ‘Democratie’. Voor de tiende keer doen bibliotheken over heel Nederland van 1 tot 30 november mee om mensen na te laten denken en mee te laten praten. Tot nu toe stonden boeken centraal in de campagne, dit jaar voor het eerst een thema.
Democratie dus. De beweging en transitie daarin is ook een thema dat leeft bij PakhuisB. Zo organiseerden we op 15 september het Festival van de Democratie waar stadsinitiatieven op de zeepkist sprongen, de raadscommissievergadering volgens de deep democracy methode werd gehouden en Gertjan Endedijk, directeur van Stichting Nieuwe Veste, de Nederland Leest campagne aftrapte met de eerste van een serie blogs. (Kijk het terug in ons online magazine, klik hier)
In de campagneweken erna schreven onder meer burgemeester Paul Depla, jeugdboekenschrijfster Hélène Friebel en onze eigen Pakhuizer Derk Hueting een blog over democratie. Het blog van Gertjan Endedijk en Derk Hueting posten we hieronder. Wil je de hele serie van 12 blogs teruglezen ga dan naar deze pagina, of wil je terugzien wie er op 20 november allemaal geprogrammeerd stonden op de – ‘Zin in Zondag! Democratie dichtbij’ – kijk dan op deze pagina van de Nieuwe Veste.
Buigen voor minderheden – Blog van Gertjan Endedijk –
“Tv programma’s met grappen over het geloof. Gekke plaatjes op internet van een groep of een persoon. Wat is ertegen? Een open debat, zo hoort dat in een democratie.” De tekst wordt wat aarzelend voorgelezen met een onmiskenbaar buitenlands accent. Ik hoor het als ik in de bibliotheek langs een groep vluchtelingen loop die les krijgen van een taalcoach. Nederlands leren, maar ook debatteren, meningen vormen. Zoals over de democratie.
Tja, democratie. “Geen perfect systeem, maar ik ken geen betere” schijnt Churchill ooit gezegd te hebben. Als Nederlanders geloven we in onze democratie, we zijn er trots op. Andere landen kunnen een voorbeeld aan ons nemen.
Hoe democratisch is een land eigenlijk? Of hoe wordt zij het? En hoe lang mag zij erover doen? Ik moet denken aan het magistrale boek over Congo van David van Reybrouck. 
Het boek van ruim 600 pagina’s vertelt op een meeslepende wijze over de geschiedenis van het land. Congo werd pas in 1880 een land toen koning Leopold van België ook een kolonie wilde en met een paar lijnen op de kaart letterlijk een land maakte waar opeens allerlei groepen mensen bij hoorden, of ze het nu wilden of niet. Na de koning bijeengehouden door een vreemde koloniale macht, daarna door de eigen dictator Mobutu. Met in 2006 pas de eerste vrije verkiezingen. Is Congo nu een democratie?
De letterlijke betekenis van democratie is: het volk heerst. Maar daar zit misschien wel het probleem: hét volk bestaat niet. In Congo niet, maar ook in Nederland niet. Want al lijkt ons land op het eerste gezicht een vlak, welvarend en vooral wit land, bij nader inzien verkleurt het beeld aanzienlijk. Autochtoon en allochtoon, agnosten en moslims, katholieken en protestanten, babyboomers en jongeren, liberalen en socialisten, Friezen en Limburgers. We zijn een land van groepen, een verzameling van minderheden. Vroeger bijeen gehouden door alles consequent in zuilen te verdelen, nu naarstig op zoek naar nieuwe structuren en verbanden.
Gandhi vond al dat een land moet worden beoordeeld naar de manier waarop zij haar minderheden behandelt. Is dat niet juist de essentie van de democratie, hoe zij omgaat met minderheden en hun opvattingen? Zodra in een democratie mensen zich buitengesloten voelen, zou een alarmbel af moeten gaan.
De taalles is afgelopen, de groep gaat naar huis. Ik realiseer me dat de meesten uit landen komen met een rechtsvorm waar wij veel op aan te merken hebben. Maar wat zouden zij van onze democratie vinden? En leidt dat dan ook tot een open debat?
Om met Churchill te eindigen: ” democratie is de noodzaak om af en toe te buigen voor de mening van anderen.” En het Taoisme zei meer dan 2000 jaar geleden al dat als je buigt voor iemand je dichterbij komt.
Ubuntu – ik ben omdat wij zijn! – Blog van Derk Hueting
‘Democratie is een bestuursvorm waarbij het volk zelf stemt over de wetten, of de vertegenwoordigers kiest die de wetten maken. Hierbij is het volk dus baas in eigen gebied, en kunnen er geen maatregelen en wetten opgelegd worden als de meerderheid van de bevolking het er niet mee eens is.’ Dit is een definitie van democratie die ik vond op Wikipedia.
Het volk, baas in eigen gebied, de meerderheid? Weten we eigenlijk nog wel wie of wat ‘het volk’ is: iedereen met een Nederlands paspoort, iedere Europeaan, wij met zijn allen op deze wereld? En het eigen gebied? Als we hier iets democratisch beslissen heeft het invloed aan de andere kant van de aarde. Klimaatverandering, ontbossing, de enorme vluchtelingenstroom, armoede, conflicten in de wereld, ze zijn voor een belangrijk deel veroorzaakt door de wetten en maatregelen van onze welvarende westerse democratieën.
En de meerderheid? Voor een levende democratie lijkt het mij van belang dat zoveel mogelijk mensen meedoen, op alle niveaus, lokaal, nationaal, mondiaal: insluiting is het devies, niet uitsluiting. Op zijn minst zou iedereen die een effect ondervindt van een besluit mee moeten doen in de dialoog over dat besluit en er een stem in hebben. We moeten de stem van de minderheid laten doorklinken in onze besluiten!
Maar ja, hoe doe je dat in een westerse cultuur die zich kenmerkt door individualisme en eigenbelang. Hoe doe je dat in een vrije markteconomie die zich vooral uit in materiële verrijking. Hoe doe je dat in een samenleving waar iedereen het hoogst haalbare eigen geluk nastreeft en nauwelijks nog oog heeft voor het collectief, de gemeenschap. Hoe doe je dat als vrijwel alle besluiten die je neemt, mondiale impact hebben?
Daarvoor moeten we hoognodig op zoek naar wat ons verbindt in plaats van wat ons scheidt. Verbondenheid is het woord van de komende tijd, en verbinden doen we door het bouwen van gemeenschappen waarin iedereen meedoet. Dat kan klein beginnen, in de eigen omgeving, in de eigen buurt, wijk of stad.
Als we het hebben over gemeenschappen en verbondenheid, kunnen we veel leren van de Afrikanen. Het Afrikaanse continent kent een grote diversiteit aan culturen, die voor hun welzijn en voortbestaan afhankelijk zijn van verbondenheid. Verbondenheid in Afrika vindt zijn basis in ‘Ubuntu’, een filosofie afkomstig uit de Zoeloe cultuur. Ubuntu betekent in de kern: een mens is een mens door andere mensen, ofwel ‘ik ben, omdat wij zijn’, we horen bij elkaar, we zijn met elkaar verbonden.
De bekendste uitdrager van Ubuntu was ongetwijfeld Nelson Mandela. Hij werd geroemd om zijn bijna buitenaardse vergevingsgezindheid. Hoe is het mogelijk dat iemand na bijna dertig jaar gevangenschap zich niet in een orgie van wraak en vergelding stortte, maar juist zijn onderdrukkers kon vergeven? Mandela kan gezien worden als de verpersoonlijking van Ubuntu.
In onze westerse cultuur, waarin individualisme hoogtij viert, is het besef dat individualiteit slechts mogelijk is door de ander – en daarom onlosmakelijk verbonden is met de gemeenschap – op zijn minst merkwaardig. Niet dat elke mens daarom geen eigenheid kan hebben, integendeel. Ubuntu erkent de grote diversiteit tussen mensen, maar leert dat die diversiteit er slechts kan zijn dankzij de ander.
Ubuntu verhindert ook niet dat je geld verdient, de vraag is alleen: ‘Ga je dat doen op een manier die de gemeenschap rondom jou ten goede komt?’ Eigenbelang kan in Ubuntu nooit losgekoppeld worden van het algemene belang. Verrijking is inclusief, wat betekent dat iedereen er het genot van moet kunnen ervaren. Dat is toch een heel ander perspectief in onze wereld waarin winstmaximalisatie en graaizucht ten koste van de ander de overheersende filosofie is geworden.
Ubuntu leert de deugd van een gedeelde verantwoordelijkheid. Echt mens zijn betekent dat je je ook verantwoordelijk voelt voor andere mensen. Je kan immers niet in je eentje mens zijn. Leren, produceren, diensten verlenen… het heeft slechts waarde, als het dat ook heeft voor de gemeenschap. Ubuntu is daarom ook een filosofie van herverdeling, van onderlinge afhankelijkheid en dus wederzijdse hulp, maar ook van actieve betrokkenheid bij de zorgen van anderen. Wederkerigheid is een belangr
ijk begrip binnen Ubuntu: omdat je ‘bent’ omwille van de ander, kan je niet enkel ontvangen, maar moet je ook actief kunnen geven.
Voor het ‘ik denk dus ik ben’ van Descartes in Europa is het Afrikaanse ‘ik ben omdat wij zijn’ een prachtig alternatief.
Als we in Europa de nalatenschap van Mandela willen eren, doen we er goed aan ook Ubuntu een plaats te geven in dat eerbetoon. Twee boeken die ons daarbij kunnen helpen zijn ‘De kracht van Afrikaans denken’ van Leontine van Hooft en ‘Deep Democracy’ van Jitske Kramer. De eerste titel spreekt voor zich, de tweede beschrijft een manier om de stem van de minderheid door te laten klinken in een meerderheidsbesluit.
Boeken:
De kracht van Afrikaans denken / Leontine van Hooft
Deep Democracy / Jitske Kramer
